De Volkskrant berichtte er op 7 september uitgebreid over en het verhaal haalde ook het RTL-Nieuws: Middelbare scholen leggen leerlingen contracten voor waarin voorwaarden gesteld worden aan de deelname aan het eindexamen. De bedoeling van de school is natuurlijk om de zwakke leerling achter de broek te zitten. Voorwaarden zijn bijvoorbeeld: geen lessen missen zonder goede reden, altijd op tijd aanwezig zijn en alle onderdelen van het schoolexamen in één keer halen. Het is algemeen bekend dat dergelijk contracten niet zijn toegestaan, maar toch meldden zich vorig jaar bij het LAKS 42 scholieren en dit jaar kwamen er bij Ouders & Onderwijs rond de twintig meldingen binnen.

Eenmaal over naar vmbo 4, havo 5 of vwo 6 heeft de leerling het recht om aan het landelijk eindexamen deel te nemen. Waarom daaraan tornen zou je zeggen? Rob Fens, voorzitter van de centrale directie van de Wolfert van Borselen scholengroep in Rotterdam zei in de Volkskrant dat hij zo’n contract ziet als ‘een pedagogische stok achter de deur’. Los van de in dit verband ongelukkig gekozen metafoor – lichaamsstraffen op school zijn in Nederland al in 1901 wettelijk verboden – lijkt het van belang om te laten zien dat het voorleggen van contracten aan leerlingen in werkelijk alle opzichten pedagogisch onverantwoord is.

Het doel bij uitstek van voortgezet onderwijs is om leerlingen voor te bereiden op een zelfstandig maatschappelijk bestaan. Een middel als een eenzijdig afgedwongen contract past daar vanzelfsprekend absoluut niet bij. De school dient leerlingen in die levensfase als verantwoordelijke personen te behandelen. Daar worden ze zelfstandig van. Dat dat niet in alle gevallen van een leien dakje gaat weet natuurlijk iedereen. Het is een enorme toer voor de school om tegen de verlokkingen van de buitenwereld op te boksen. Ik heb volwassenen gesproken die achteraf vonden dat hun ouders hen, toen ze op de middelbare school zaten, best wat meer achter de broek hadden mogen zitten. Ingewikkeld hoor, want dat hadden ze destijds nu juist absoluut niet gevonden. Maar is dat een taak van de school? De verschoolsing – grappige term in dit verband – heeft in de afgelopen decennia dramatische vormen aangenomen. Met verschoolsing wordt bedoeld dat leerlingen hoe langer hoe meer door de school bij het handje genomen worden. Al jaren noemen universitaire en hbo-studenten de instellingen waar ze studeren ook letterlijk ‘school’.

Leerlingen contracten voorleggen is pedagogisch onverantwoord omdat het puur bedrog is. Dit is een argument dat direct met het juridische argument verbonden is. Verzwijgen dat het niet mag is natuurlijk uit den boze. De scholen die het middel toepasten waren van de onrechtmatigheid op de hoogte. Bij leerlingen die voor de druk waren bezweken, het contract getekend hadden en het eindexamen haalden, overheerste achteraf toch de teleurstelling van het bedrogen zijn. Dergelijk bedrog staat haaks op de pedagogische rol van school. Daarnaast is er het argument van de onnodige stress. Wat dat betreft laten we ons door leerlingen die het hebben meegemaakt overtuigen.

Er is ook een maatschappelijk pedagogisch argument tegen contracten met leerlingen in te brengen. We weten dat voor scholen op de achtergrond de slagingspercentages een rol spelen. Scholen gaan jagen hun leerlingen op zoals zij door de overheid worden opgejaagd. Hoewel het bij de bedoelde contracten niet om algemene maatregelingen gaat, maar om toepassing in bijzondere gevallen – maatwerk zeg maar – , is toch de perverse werking van marktwerking en competitie die in onderwijsland heerst er direct aan af te lezen.

‘Soms moet je gewoon streng zijn.’ zei directeur Rob Fens van de Wolfert van Borselen voor de RTL-microfoon. ‘Er komt wel eens een situatie voor waarin alleen maar meebewegen niet helpt, waarin je moet zeggen: “We verwachten dat je op school komt”.’ Wat een schande dat hij dat na al dat onrechtmatig handelen durft te beweren. Wie heeft er ooit beweerd dat je alleen maar zou moeten meebewegen? Er staan leraren tal van middelen ter beschikking om leerlingen in beweging te krijgen. Streng zijn, in de zin van leerlingen van deze leeftijd serieus nemen en hen aan hun afspraken houden, kan goed werken. Maar dan moet je de relatie niet eerst hebben bedorven.

Maar misschien is het meest doorslaggevende argument tegen het leerlingencontract nog wel dat een middelbare school zestienjarigen zo ver moet hebben gebracht dat ze moeiteloos door de onrechtmatige voorstellen heen prikken. Als blijkt dat een zestienjarige niet weet dat een zestienjarige helemaal geen geldige contracten kan afsluiten hebben school en ouders hun pedagogische taak schromelijk verzaakt.