Paus Franciscus heeft met zijn uitleg van de zesde bede van het ‘Onze Vader’ niet alleen theologisch verwarring gezaaid, ook pedagogisch gezien schieten we er helemaal niets mee op. Wat Franciscus wil is helder. Hij wil dat we het ´Breng ons niet in beproeving´ of ´Leid ons niet in verzoeking´ niet zo begrijpen, dat het God zelf zou zijn die ons op de proef stelt. ‘Ik ben degene die tekort schiet,’ zegt de paus in een interview in het kader van een cursus theologie op TV2000. ‘Het is niet God die me in verleiding brengt, om dan te tonen dat ik gefaald heb. Een vader doet dat niet. Een vader helpt je meteen weer op te staan. Het is Satan die ons in verleiding brengt.’

Nog afgezien van het feit dat die uitleg haaks staat op de letterlijke tekst en men bijvoorbeeld in vrijzinnig protestantse kring van Satan helemaal niets weten wil, past de beproevende God wel degelijk in het oudtestamentische beeld. Zo stelt God bijvoorbeeld Abraham op de proef door hem te vragen zijn zoon te offeren. Op het moment dat Abraham zoon Izaäk de keel zal doorsnijden weet een engel hem daarvan te weerhouden. Maar er kan geen misverstand over bestaan dat het God is die Abraham en zijn geloof hier op de proef stelt. Historici hebben dit weerzinwekkende verhaal wel van een positieve uitleg weten te voorzien. Het verhaal zou ontstaan zijn in de periode dat kinderoffers nog tot het normale arsenaal aan rituelen behoorden. Door op het toppunt van de beproeving het dierenoffer als alternatief voor het mensenoffer te introduceren, valt dit Bijbelverhaal  te begrijpen als aanzet tot de humanisering van barbaarse gebruiken. Maar de oudtestamentische God kan op de moderne lezer niet anders dan hardvochtig overkomen. En als het om de opvoeding gaat is de oudtestamentische vader juist gemodelleerd naar de God de vader die om het minste of geringste, of zelfs nergens om, overdreven kwaad kan worden. Het verbod op de pedagogische tik is er nog in geen velden of wegen te bekennen. ‘Wie zijn kind liefheeft, kastijdt het’ luidt het credo.  De God die we in het Nieuwe Testament tegenkomen is veel milder en pedagogisch gezien interessanter. De nadruk ligt daar op het je nek uitsteken en fouten mogen maken. Het goede proberen te doen wordt er principieel hoger gewaardeerd dan het je keurig aan de regels houden. Maar daarmee is lang niet alles gezegd.

Het grote probleem van oude religies is dat ze zich als maar weer in bochten moeten wringen om zich te verantwoorden voor wat er in oude teksten te lezen is. Ze zouden er inderdaad goed aan doen om verouderde geboden en verboden in de historische context van hun ontstaan te plaatsten. Tussen de religies bestaan grote verschillen. Het jodendom en de islam zijn wettische godsdiensten, het christendom is een intentiegodsdienst. De joodse traditie claimt een pedagogische relatie die gekenmerkt wordt door het gesprek dat kinderen tot medesubject van hun opvoeding maakt en nooit tot object van opgelegde regels en gewoonten reduceert. Maar de rollen zijn nadrukkelijk zo verdeeld dat het de vader is die vertelt en het de kinderen zijn die de vragen stellen, de oudste zoon voorop. En de dochters komen in het stuk niet voor. In de katholieke kerk ligt inderdaad de nadruk op de vergevende in plaats van op de straffende God de vader. In de protestantse kerk wordt nog altijd uit het nieuwe én uit het Oude Testament gelezen. Tussen vrijzinnigen en orthodoxen binnen de Protestantse Kerk van Nederland (PKN) bestaan grote verschillen. En het accent op intenties in de moderne opvattingen is niet alleen maar winst, het schept ook nieuwe problemen. Het leidt er toe dat niet alleen gedragingen, maar ook gedachten zondig kunnen zijn.

Maar ook als we Franciscus zouden volgen in de aanname dat God de vader ons niet in beproeving brengt, omdat een vader dat nu eenmaal niet doet, dan levert hij daarmee geen enkele bijdrage aan de beantwoording van de vraag hoe we onze kinderen weerbaar kunnen maken. Kinderen die gevallen zijn, weer helpen opstaan, is daarvoor in onze tijd bij lange na niet genoeg.

Zie http://blog.pedagogiek.nu/blog/2017/12/21/kun-je-met-teleurstellingen-leren-omgaan/