Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu luidt de noodklok. Er is de laatste jaren door tal van onderzoekers op de toenemende stress onder de jeugd gewezen, maar volgens Henk Hilderink en Marieke Verschuren van het RIVM neemt de druk nu gevaarlijke vormen aan. Zo luidde althans de kop van het Volkskrant-artikel van 19 juni 2018 waarin aan de vierjaarlijkse Volksgezondheid Toekomst Verkenning aandacht wordt besteed. Om welke opeenstapeling van stress-factoren gaat het eigenlijk?
De prestatiedruk tijdens de studie is toegenomen door afschaffing van de basisbeurs en daarmee de noodzaak om naast de studie te werken. Na de studie wacht geen vaste maar een flexibele baan. De druk om voortdurend aanwezig te zijn op sociale media is ook fors toegenomen. Voor jongeren met een migratieachtergrond komt daar nog eens bij dat ze zich hoe langer hoe minder thuis voelen in Nederland. Door bezuinigingen op de ouderenzorg worden jongeren vaker gedwongen tot mantelzorg. Ook zou de trek naar de stad met zijn minder gezonde en lawaaiige omgeving een factor van belang zijn.
Hilderink en Verschuren geven grif toe dat hun stelling lastig te onderbouwen is. Het is niet alleen voor het eerst dat er in het vierjaarlijkse rapport aan dit onderwerp zo uitgebreid aandacht aan besteed wordt, veel kwantitatieve gegevens ontbreken, zoals die over het aantal burn-outs bijvoorbeeld. Daarnaast benadrukken ze dat bij ervaren druk om een subjectief gegeven gaat. Er zijn dus eigenlijke geen goede data beschikbaar, maar het is onmiskenbaar dat op de sociale media bijna iedereen erover klaagt.
In onze kranten wordt tegenwoordig zeer kritisch met de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek omgegaan. De Volkskrant raadpleegt steevast één of meer andere wetenschappers, waarvan nadrukkelijk vermeld wordt dat ze geen binding hebben met het besproken onderzoek. Zo weet Peter van der Velden, senior onderzoeker van het met Tilburg University verbonden Centerdata te melden dat de (mentale) gezondheidsproblemen in de afgelopen tien jaar noch onder studerende, noch onder werkende jongeren zijn toegenomen. Het bijzondere is wel dat als je mensen naar hun verwachtingen vraagt er steevast wel een toename uitrolt. Dat blijkt uit grootschalig onderzoek dat het Trimbos-instituut eind vorige eeuw en begin deze eeuw naar die verwachtingen deed. Het gaat weliswaar om verwachtingen die wij intuïtief delen, maar die keer op keer niet worden bevestigd. De weerlegging van wat wij ten onrechte intuïtief aannemen is een van de belangrijkste functies van dit soort wetenschappelijk onderzoek.
De grote dagbladen besteden niet alleen veel aandacht aan sociaalwetenschappelijk onderzoek, ze zijn, vooral naar aanleiding van de affaire Stapel in 2011, ook vaak met fact-checkrubrieken gestart waarin ze ook regelmatig elkaar controleren. Op 20 juni 2018 checkte NRC- Handelsblad de Volkskrantkop ‘Druk op jongeren neemt gevaarlijke vormen aan’. In NRC-Handelsblad komen Hilderink en Verschuren nog eens aan het woord. Ze onderstrepen niet alleen dat zij de kop niet hebben bedacht, maar ook dat hun uitspraken voornamelijk gebaseerd waren op de indruk die experts hun in heel veel gesprekken hadden gegeven. Ze hebben dus alleen maar een signaal willen afgeven, maar het echte onderzoek moet nog worden gedaan. Ze wijzen er zelfs op dat voor elk onderzoek dat een toename meldt er een ander onderzoek te vinden is dat dat tegenspreekt. Ook NRC-Handelsblad laat de Tilburgse Peter van der Velden aan het woord die zegt alle longitudinale studies ter zake te kennen, maar dat die geen enkel hard bewijs leveren.
Schieten we nu iets op met de toegenomen zorgvuldigheid van kranten bij hun berichtgeving over wetenschappelijk onderzoek? Het lijkt een beetje op het effect van de invoering van de videoscheidsrechter bij de wereldkampioenschappen voetbal. Er wordt veel nauwkeuriger gekeken en daardoor worden de grootste beoordelingsfouten zeker gecorrigeerd. Dat laat onverlet dat sommige oordelen arbitrair blijven. Dat is niet anders. Maar zolang voor de schwalbes geen rode kaarten worden uitgedeeld zal het spel niet correcter worden gespeeld. De vraag is of de toestand in het onderzoeksveld na de schok van de affaire Stapel en de aandacht van het replicatiedrama (het grootste deel van de resultaten van sociaalwetenschappelijk en medisch onderzoek houdt bij herhaald onderzoek geen stand) echt zoveel verbeterd is. Dat heel veel onderzoekers nog altijd moord en brand schreeuwen terwijl er echt helemaal niets aan de hand is, liet Ronald Veldhuizen in zijn analyse van rapportages van medisch onderzoek op 23 juni weer eens uitgebreid zien. ‘Bagger uit de goudmijn’* was de titel van het artikel dat op de voorpagina van de krant onder de kop ‘Flutonderzoek’ werd aangekondigd. Koppen die bij een fact-check volledig overeind blijven.
* Ronald Veldhuizen (2018). Bagger uit de goudmijn. Volkskrant, Sir Edmund, 23 juni 2018, 10-17.
