Ingrijpend decentraliseren en tegelijkertijd ingrijpend bezuinigen, en dat luchthartig verkopen met de fantasievolle bewering dat het allemaal goed komt, wat zeg ik, beter, veel beter wordt! Zo werd de rücksichtsloze overdracht van de jeugdzorg naar de gemeenten vanuit Den Haag en vanuit de grote gemeenten indertijd gebracht. De grote bestuurlijke lessen die uit het debacle van de jeugdzorg moeten worden getrokken zijn allereerst, dat landelijke decentralisatieprocessen juist veel meer geld kosten als men de kwaliteit van het werk niet in gevaar wil brengen; dat dergelijke processen heel veel voorbereidingstijd vragen, inclusief pilots waarin de belangrijkste problemen goed in kaart kunnen worden gebracht; en dat dergelijke processen zoveel mogelijk gevrijwaard moeten blijven van ideologische overwegingen en bezweringsformules in plaats van pragmatisme en grondige kennis van de praktijk.

In een uitgebreid artikel in de NRC van 12 mei wordt nog eens duidelijk hoe desastreus de decentralisatie uitpakt en hoe de jeugdzorg, ondanks alle reusachtige inspanningen van de werkers in een ellendige neerwaartse spiraal terecht is gekomen. De enorme bezuinigingen die het Rijk de gemeenten heeft opgelegd en de gemeentelijke inspanningen om greep te krijgen op de kosten, terwijl die kosten juist zijn gestegen, mede als gevolg van de sterk ideologische nadruk op ‘vroege preventie’, hebben geleid tot een ongekende en bizarre controledrift bij de gemeenten, tot frustratie van de hulpverleners. De gemeenten die zich geconfronteerd zagen met opgaven en uitgaven op een voor hen grotendeels onbekend terrein en die tegelijkertijd met een veel krapper budget voor jeugdzorg moesten zien uit te komen, hebben in reactie daarop de afgelopen jaren gigantische ambtenarenapparaten opgetuigd en dure interim adviseurs aangetrokken. Die hebben op hun beurt overal nieuwe procedures en formulieren ontwikkeld die bij de zorginstellingen worden neergelegd. Die moeten vervolgens weer mensen vrijmaken om aan die enorme regeldruk te voldoen.

Wat hier opbreekt is het totale gebrek aan centrale, landelijke regie. Dat zien we ook op pijnlijke wijze in de bonte lappendeken die er inmiddels in het land is ontstaan als het gaat om de tijd die specialisten mogen besteden aan kinderen met complexe problematiek. Waar daarvoor in de ene plaats een volstrekt willekeurig en evident te laag maximum van 18 uur per verwijzing beschikbaar is, is daarvoor enkele kilometers verderop 56 uur te besteden. Er is veel te veel macht bij de gemeente gelegd, tot frustratie zowel hulpverleners als rechters en deels ook van de gemeenten zelf. Professionele normen zowel als rechterlijke uitspraken zijn ernstig bekneld geraakt door de financiële sores van de gemeenten.

Een adviseur van gemeenten en zorgaanbieders constateert dat het door de gemeentelijke aansturing allerminst efficiënter is geworden. Voorheen, toen hij bij een zorgverzekeraar werkte, werd met een team van 18 medewerkers voor 1 miljard euro aan geestelijke gezondheidszorg ingekocht. Nu ziet hij dat ze bij een gemeente die hij adviseerde met 12 mensen daarvoor 60 miljoen euro hadden. Minstens zo belangrijk is dat hij constateert dat de worsteling in dit veld om de zaken op orde te krijgen tot vertraagde en onjuiste zorg leidt en dat dit voor de hulpverleners grote risico’s oplevert: ‘Je bent tuchtrechtelijk verantwoordelijk, terwijl je niet het juiste type of de juiste hoeveelheid zorg kan geven. Het beroep komt in de gevarenzone.’

Een andere adviseur stelt vast dat ‘iedereen elkaar in een wurggreep heeft, waar we blijkbaar niet uit komen. Er zit zo onvoorstelbaar veel geld in overhead, bij gemeenten én aanbieders. Allemaal geld dat daardoor niet naar de kinderen gaat. Alles om maar te voldoen aan die enorme controledrift. En niemand weet wat-ie met al die cijfers moet. Ze zeggen namelijk niks.’