In een eerdere blog brak ik een lans voor pedagogische permanentie. Daarmee bedoel ik dat we in jeugdzorg en jeugdbescherming een permanente opvoedingsomgeving voor het kind centraler gaan stellen dan we nu doen. Daarbij denk ik vooral aan kinderen die opgroeien in gezinnen waar opvoeden niet vanzelf gaat. Gezinnen waar zorg is over stabiliteit, verzorging, beschikbaarheid van ouders, veiligheid. Gezinnen waar zorgen zijn over ontwikkeling en gedrag van de kinderen. Gezinnen waar (gedwongen) hulpverlening ingezet wordt met vaak marginaal resultaat, gezinnen waar uithuisplaatsing wordt overwogen.
Op 11 mei jl. meldde het AD dat ruziënde ouders hun zeven maanden oude zoontje aan de politie gaven. Het kind is ondergebracht bij oma lezen we. Een tijdelijke of een permanente oplossing? Wat zoeken we voor kinderen zoals dit jongetje? Hoe krijgt dit kind bestaanszekerheid als ouders aangeven dat opvoeden te moeilijk is?
Opvang in de familie of het wijdere netwerk van het gezin heeft de voorkeur, zoals voor dit kind opvang bij oma geregeld werd. Mijn pleidooi is om dergelijke opvang te formaliseren en te bestendigen. Om ervoor te zorgen dat al die gezinnen die door het leven wankelen om verschillende redenen altijd een vaste terugvaloptie hebben zodat een kind niet vermalen raakt in een systeem van terug naar huis, weer uit huis en dat in veelvuldige herhaling. Sommige kinderen zullen dan niet bij ouders opgroeien, omdat ouders dat zelf niet willen (voorbeeld uit de krant), dit niet kunnen of waarvan een rechter heeft besloten dat het niet meer mag. Hun rol als ouder moet behouden blijven maar losgekoppeld worden van de rol van dagelijkse opvoeder. Geen nul uithuisplaatsingen als stip op de horizon maar pedagogische permanentie in verbondenheid met ouders.
Kan dat wel? Na alle kritiek op functioneren van jeugdbescherming en jeugdzorg hoe realistisch is dat? Zeker is er op heel veel fronten verbetering nodig maar zo lang internationaal onderzoek ( op deze pagina en op deze ) blijft bevestigen dat er naar schatting een derde tot de helft van de kinderen na terugkeer opnieuw uit huis geplaatst moet worden , moeten we heel voorzichtig zijn met het rücksichtslos streven naar nul uithuisplaatsingen. Nederlandse cijfers heb ik overigens niet gevonden. Eigenlijk vrees ik dat we het er niet beter af brengen dan andere landen: terugkeer naar huis is helaas vaak niet permanent.
Hoe bereiken we wel permanentie? Laten we beginnen met het doorbreken van de norm dat elke ouder zijn of haar kind wil opvoeden. Dat is niet zo, dus laten we het ook niet aan mensen opdringen. Uit de FIOM LATAR registratie blijkt dat één op de vier vrouwen die afstand ter adoptie overweegt hiermee doorgaat ondanks counseling en mogelijkheid tot hulp. Creëer ruimte en accepteer dat er ouders zijn die geen ouder kunnen of willen zijn en/of maar een kleine rol of zelfs geen rol willen in het leven van hun kind. Een normatief kader hanteren dat respectvolle ruimte biedt voor meningen en ervaringen is noodzakelijk.
Voor elk kind dat opgroeit in een gezin waar grote zorgen zijn, is een parallel plan nodig: niet alleen hulp inzetten om het kind bij ouders te laten blijven en ouders toe te rusten (mits zij dat willen) maar gelijktijdig een plan maken voor de situatie waarin het niet lukt. Daarbij hoort een uniform, landelijk, toepasbaar en glashelder beslissings- en wegingskader waarin per kind en situatie duidelijk is wat wanneer hoe en waarom wordt besloten. We kunnen als fundament het Engelse kader uitwerken. Dit kader wordt o.a. in de richtlijn uithuisplaatsing en terugplaatsing beschreven. In samenspraak met wetenschap en veld kan dit aangepast worden met name wat weging van factoren betreft is hier nog een weg te gaan.
Ondertussen maakt wat mij betreft een therapeutisch web altijd deel uit van hulpverlening. Vroeger spraken we van de ‘netwerkbenadering’ hier ligt mijns inziens een sleutel: activeer mensen rondom het kind en diens gezin. Bouw rond elk kind en gezin in zorg een therapeutisch web, liefst een web dat mee kan tot in de volwassenheid. Maatwerk. Het web bestaat uit betrokken, veilige en bekwame mede- opvoeders, familie en professionals – en ten minste één ander gezin in de directe omgeving: dat kan familie zijn, een steungezin, een meeleefgezin, een pleeggezin. Her en der gebeurt dat al. Leer daarvan, zorg dat dit als een olievlek uitbreidt. Creëer zo een plek voor elk kind, een plek waar een kind kan zijn als het thuis te moeilijk is, als ouders hun eigen problemen even boven het hoofd groeien, als het opvoeden niet (meer) lukt of als het kind gewoon even weg wil. Kort, langer of voor altijd. Dat vraagt van professionals omdenken, samenwerken, verbinden en voortdurend afstemmen met ouders en andere opvoeders. Het vraagt flexibiliteit van geldstromen en inzet van middelen ook over instellings-en gemeentegrenzen heen. Het vraagt bereidheid tot maatwerk en langdurige ondersteuning van dat maatwerk. Het vraagt ook ruimte voor langdurige financiering.
Tot slot is transparantie, het respectvol luisteren naar ervaringen van ouders en kinderen tezamen met het inzetten van gedegen wetenschappelijk onderzoek wat mij betreft voorwaarde om het bovenstaande uit te voeren en te implementeren. Leren van complexe casuïstiek gebeurt al, dit beschrijven en lessen van de praktijk toetsen aan feiten, cijfers en theorie. Alleen zo kan gefundeerd beleid ontstaan dat de kaders biedt voor maatwerk – maatwerk waarop cliënten veel invloed hebben en zich aan verbinden. Dan ontstaan duurzame oplossingen die leiden tot pedagogische permanentie.
Terug naar het voorbeeld uit de krant: de ouders die hun baby naar de politie brachten: hoe mooi zou het zijn om samen met hen – als de stress geluwd is – te kijken wat zij zouden wensen voor hun kind en hen te helpen om te ontdekken wat ze wel/niet kunnen bieden. Daar dan een duurzame vorm bij zoeken. De verbinding behouden maar misschien wel een (deeltijd) andere opvoedplek ernaast zetten. Inzetten op pedagogische permanentie omdat elke mens het nodig heeft zich verbonden te voelen en een thuisbasis te hebben – niet voor even maar voor altijd.
