Mijn cliënt zit tegenover me op de bank in mijn praktijk: dit adoptie verhaal is geen sprookje en voor de goede afloop moet deze cliënt zelf zorgen. Adoptie zoals het niet bedoeld is en ouders die verre van goed voor deze client zorgden. De biologische familie is teruggevonden, de DNA test is onweerlegbaar en er is contact. Dat helpt maar eenvoudig is het niet. Opnieuw herijken wie je bent, waar je thuishoort, je identiteit herdefiniëren. Een enorm grote levenstaak waarbij voor een aantal geadopteerden het ongedaan maken, het herroepen van hun adoptie nodig is.  Dat is een tijdrovende, dure, lastige en belastende procedure. Dat heb ik nu een aantal keren van dichtbij meegemaakt in mijn praktijk. Dat moet toch sneller en gemakkelijker kunnen denk ik telkens weer .

Herroepen is formeel  voorbehouden aan geadopteerden tussen de leeftijd van 20 en 23 jaar. Geen idee wat de wetgever bezield heeft deze actie middels een leeftijd van de geadopteerde te beperken. Het is een grote stap en in realiteit zijn degenen die dit aanvragen dikwijls ouder. De rechtbank doet daar over het algemeen niet moeilijk over, maar het is natuurlijk wel zaak dat dit wettelijk verruimd gaat worden. Over hoeveel herroepingen het gaat, is onbekend en bij mijn weten niet openbaar. Bij de eerste evaluatie van de huidige wet, in 2004, vonden we er 11 tussen 1956 en 2004.

Herroeping van adoptie kan voor geadopteerden met misstanden in hun adoptiegeschiedenis een belangrijke stap zijn richting identiteitsherstel en heling. Toch blijft de procedure ondoorzichtig, duur, complex en emotioneel belastend. In 2021 schreef de Commissie Joustra een rapport over misstanden rond interlandelijke adopties. Hoewel de overheid excuses aanbood, zijn concrete stappen richting herstel en reparatie tot op heden zeer beperkt gebleven. Wel is er inmiddels een centraal loket waar informatie en wegwijzerfunctie zijn belegd: INEA centrum voor Identiteitsvragen, Nazorg, Erkenning en Adoptievraagstukken. Dat is een eerste stap, maar nog volstrekt onvoldoende.

Terug naar mijn cliënt: het volledige dossier is niet in te zien, delen zijn weggelakt in verband met privacy van adoptieouders. Het is nogal wat heisa om het dossier überhaupt te verkrijgen… De juridische procedures kosten veel geld, tijd en zijn emotioneel beladen. De achternaam wijzigen blijkt lastig want een oorspronkelijke geboorte akte ontbreekt. Rechtszaak op rechtszaak. Dit is geen uitzondering. Het komt vaker voor. Vier jaar na Joustra had ik verwacht en gehoopt dat we wel verder zouden zijn… vooral op dit praktische vlak.

Om effectief beleid te maken voor geadopteerden, zijn heldere definities en inzicht in cijfers essentieel – beide ontbreken. De Commissie Joustra bracht misstanden aan het licht, maar liet een duidelijke afbakening van begrippen en aantallen achterwege. Door een brede aanpak werden uiteenlopende misstanden, van administratieve fouten tot kinderroof en baby farming, op één hoop gegooid. De commissie stelde: “Er wordt geen oordeel geveld over de ernst van verschillende verschijningsvormen” (COIA, bijlagen, p. 8). Dat is teleurstellend, want administratieve fouten vragen om andere oplossingen dan kinderroof.

Hoewel excuses van de overheid een startpunt zijn, is het cruciaal om deze aan te vullen met concrete actie. Een stap vooruit kan het omarmen van de definitie van illegale adoptie zijn, zoals  Loibl en Smolin die in Facing the Past uit 2024 voorstellen: een proces waarbij een kind zonder toestemming van de biologische ouders in een adoptiesysteem terechtkomt. Dit onderscheid maakt ruimte voor passende reacties. Voor slachtoffers en voor hen die tevreden zijn met hun adoptie.

Kinderroof en kinderhandel, die vaak kwade opzet impliceren, vragen om strafrechtelijke vervolging en herstelmaatregelen. Transparantie in betalingen binnen de adoptieketen is ook noodzakelijk. Professionele diensten vereisen gepaste beloning volgens internationale standaarden, maar excessieve betalingen zijn verdacht en verdienen grondig onderzoek én sancties. Dergelijke stappen zijn cruciaal voor herstel en vertrouwen.

Vier jaar na de publicatie van het rapport van de Commissie Joustra blijft de voortgang op belangrijke terreinen teleurstellend. Een aantal essentiële verbeteringen zou inmiddels gerealiseerd moeten zijn. Ten eerste is diepgaand vervolgonderzoek nodig naar de aard en omvang van misstanden, waaronder administratieve fouten, kinderroof en fraude, met oog voor verschillende periodes in wetgeving (tot 1989, 1989-1998 en na 1998). Daarnaast zijn duidelijke definities van termen zoals illegale adoptie en kinderroof essentieel voor effectief beleid.

Onbelemmerde toegang tot dossierinformatie zonder kosten of censuur is cruciaal, net als concrete hulp bij zoektochten naar biologische families, in samenwerking met ervaren organisaties van volwassen geadopteerden, diplomatieke diensten en betrokken buitenlandse ministeries. Professionele en outreachende nazorg voor slachtoffers van illegale adopties, uitgevoerd door GGZ-experts in samenwerking met (opgeleide en geregistreerde) ervaringsdeskundigen, zou de norm moeten zijn. Aandacht voor existentiële rouw en verlies als informatie niet te achterhalen is of het dossier volledig onjuist blijkt.

Procedures voor naamswijziging en adoptieherroeping moeten eenvoudiger en betaalbaar  worden, waarbij de staat de meeste of alle kosten draagt. Ook moeten geadopteerden na adoptie-herroeping de mogelijkheid krijgen hun geboorteakte aan te passen, zonder sporen van de adoptie. Ook hier hebben we cijfers nodig: hoeveel geadopteerden hebben hier behoefte aan?

Dubbele nationaliteit of onbeperkte toegang tot geboortelanden kan helpen bij identiteitsherstel. Tenslotte moet de overheid diplomatieke middelen inzetten om dossierinformatie te verifiëren en formele kanalen voor onderzoek te vereenvoudigen. Deze stappen zijn essentieel voor herstel en rechtvaardigheid.

Er is nog zoveel te doen. Voor een aantal geadopteerden in mijn praktijk zijn bovenstaande zaken essentieel voor hun persoonlijke proces. Niet voor iedereen. Het is altijd maatwerk. Identiteitsherstel vraagt om een empathische, proactieve overheid die excuses omzet in daden: barrières weghaalt, informatie ontsluit, financiële en juridische steun biedt, en toegankelijke nazorg garandeert. Mogelijk wordt dit geregeld in de nieuwe adoptiewet die al 20 jaar op zich laat wachten. Ik hoop het. Alleen structurele veranderingen en praktische ondersteuning kunnen het vertrouwen herstellen en getroffen geadopteerden helpen hun identiteit te herdefiniëren. Het is een immense levensopgave die door overheidsmaatregelen aanzienlijk verlicht kan worden voor zowel geadopteerden als  hun familieleden in binnen en buitenland.

© Anneke Vinke, 26 januari 2025

Joustra, T., Houtzagers, B & De Graaff, B. (2020) Commissie Onderzoek Interlandelijke Adoptie: Rapport. Den Haag i.o.v. Ministerie van Justitie en Veiligheid https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2021/02/08/tk-bijlage-coia-rapport

Loibl, E. & Smolin, D. (Eds.) (2024). Facing the past. Policies and Good Practices for Responses to Illegal Intercountry Adoptions. Amsterdam: Boom.