Onlangs besprak Yasmina Aboutaleb in de Volkskrant een televisie-uitzending getiteld ‘Mariette en de mannen’. Daarin gaat Mariëtte Hamer – oud-PvdA-politica, oud-voorzitter van de SER en tegenwoordig regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld – op pad om met jongeren over deze laatste onderwerpen te praten. Ze bespreekt de nieuwe, onlangs ingevoerde wet, waarin seks zonder instemming strafbaar wordt gesteld ook als er geen sprake is van dwang of geweld. ‘Ik ben het debat over cultuurverandering aan het aanjagen’, zegt ze tegen studenten in een gemengd studentenhuis.
Ze gaat ook op bezoek bij een mbo-klas. De leerlingen hebben nog nooit van de nieuwe wet gehoord. Des te meer reden voor Hamer om de nieuwe regels met hen te bespreken. Het is een ongemakkelijk gesprek, constateert Aboutaleb, waarbij ze opmerkt dat dat onder jongeren natuurlijk al gauw het geval is als het gaat over seks en intimiteit. Maar Aboutaleb wijst ook op de lesmethode die daarbij niet echt lijkt te helpen. In de mbo-klas wordt gebruik gemaakt van een metafoor: een kopje thee. Je kunt er een aanbieden, maar misschien weet de ander niet of die daar zin in heeft. ‘Het belangrijkste is’, eindigt de voice over, ‘dat je iemand niet dwingt het kopje thee op te drinken.’
Toch is het niet alleen de lesmethode die vragen oproept. Het is ook de vraag of mevrouw Hamer wel doorheeft hoe ingewikkeld en ongemakkelijk dit onderwerp zelf juist voor scholieren is. Ik weet niet hoeveel kennis op sociaal-economisch gebied mevrouw Hamer als voorzitter van de SER inbracht, maar wat betreft de nieuwe Wet seksuele misdrijven is het de vraag of zij wel begrijpt dat er bij dit onderwerp voor jongeren rond de 16 jaar juist helemaal geen sprake is van een cultuurverandering in positieve zin, maar eerder van achteruitgang en verzwaring. Als het om jongeren en hun seksueel gedrag gaat, is er in die wet namelijk iets merkwaardigs aan de hand. Daar is de kwestie van vrijwilligheid en instemming, waar mevrouw Hamer graag op wijst, juist irrelevant. De nieuwe wet stelt (zoals ook ervóór het geval was) vanuit een verregaand repressieve beschermingsopvatting dat seks tussen iemand onder de 16 en een jongere boven de 16 jaar zonder meer strafbaar is. Seks tussen een 16-minner en een 16-plusser, voorheen aangeduid als ‘ontucht’, heet nu ongeacht wederzijdse instemming ‘verkrachting’ of (als er geen sprake is van seksueel binnendringen) ‘aanranding’.
Die verandering is onder minister Yesilgöz, zonder dat dat overigens veel stof deed opwaaien, gepaard gegaan met een verzwaring van de maximale gevangenisstraf tot respectievelijk twaalf en acht jaar. Seksueel contact tussen 16- en 16+ geldt kortom als ernstig crimineel gedrag. Om de verwarring voor jongeren nog wat groter te maken is seks tussen 16-minners dan weer wel toegestaan.
Het lijkt erop dat Hamer zich nauwelijks bewust is van de irrelevantie van het instemmingscriterium van de nieuwe wet voor scholieren. In feite stuurt ze ze met het kopje thee-verhaal eerder het bos in dan ze adequaat voor te lichten over de repressieve consequenties van seksueel contact als een van hen onder de 16 jaar en de ander iets ouder is, vrijwillig of niet. Zie voor pijnlijke voorbeelden, waarin ouders de net iets oudere seksuele partner van hun kind, ondanks uitdrukkelijk wederzijdse verklaringen betreffende het vrijwillige seksuele contact, aangeven bij de politie en vervolgens voor de rechter brengen, mijn boek Wat het zwaarst weegt. Professionals en de autonomie van het kind.
