´Gun je kind ook eens een teleurstelling.` Onder die titel werd op 16 december 2017 in NRC-Handelsblad het probleem van de moderne curlingouder weer eens breed uitgemeten. In de illustratie van Mat wordt het opvoedgedrag van de moderne ouder, die elke mogelijke oneffenheid die voor zijn kind een probleem zou kunnen opleveren zorgvuldig wegpoetst, op een verpletterende manier in beeld gebracht. Curlingouders gaan daar heel ver in. Ze gaan op hoge poten naar de school om de beste plek voor hun kind op te eisen. Afgelopen week besteedde het NOS-journaal aandacht aan terugtredende bestuurders in het jeugdvoetbal die de verstorende bemoeizucht van ouders meer dan zat waren. Maar wat staat je te doen doe je als je je als opvoeder realiseert dat je overbeschermende gedrag problematisch is? Hoe kun je je kinderen met teleurstellingen leren omgaan?
Op de middelbare school had ik een klasgenoot wiens vader wat dat betreft de daad eenvoudig bij het woord voegde. Op gezette tijden liet hij de eerder aan hem en zijn jongere broer in het vooruitzicht gestelde uitjes in het weekend niet doorgaan, met de uitdrukkelijke motivering dat ze daar hard van werden. Het leven zou nog tal van teleurstellingen voor hen in petto hebben en dan kon hij ze als vader beter zelf leveren, was zijn redenering. Het is zeer de vraag of we zo tot de juiste slotsom komen. Kinderen bewust teleurstellingen bezorgen is niet een taak van de ouder, zou ik willen zeggen. Wel is het denkbaar dat je ze bewust in situaties brengt, waarin ze vermoedelijk teleurstellingen zullen ervaren. Dat het goed is voor hun motorische ontwikkeling en voor hun gezondheid is toch niet de enige reden waarom we willen dat ze sportieve activiteiten ontplooien. We hopen ook dat ze zo tegen hun verlies leren kunnen. En als ze een keer vallen, hoeven we ze ook niet onmiddellijk weer op te rapen. Het kost ons natuurlijk moeite, maar als ze druk bezig zijn met leren lopen en daarbij keer op keer op hun snufferd gaan, snellen we lang niet altijd onmiddellijk toe om ze weer te helpen opstaan. Soms kijken we zelfs bewust een andere kant op en doen we net alsof we het niet hebben gezien. Anders leren ze het nooit.
Programma’s om de weerbaarheid van kinderen te vergroten vind je vooral in de sfeer van het positief opvoeden. Daar ligt een grote nadruk op het voortdurend belonen en op het vergroten van zelfvertrouwen. Vaak wordt er zoveel nadruk op het gevoel van zelfvertrouwen (self-esteem) gelegd dat men met ‘zelfvertrouwen’ een psychische dispositie op het oog lijkt te hebben die los van prestaties staat. Bij ‘teleurstelling’ ligt het allemaal een stuk rationeler en reëler. ‘Teleurstelling’ is conceptueel met verwachtingen verbonden. Van (een gevoel van) teleurstelling is sprake als een gewenste verwachting niet uitkomt. Maar dat bekent dat teleurstellingen op een heel eenvoudige manier voorkomen kunnen worden. Mensen die voortdurend teleurgesteld zijn kunnen vaak van hun kwaal afkomen door hun verwachtingen minder hoog te stellen. Het lijkt erop dat dat we altijd zelf verantwoordelijk zijn voor onze teleurstellingen en uiteindelijk zijn we dat natuurlijk ook. Maar het komt voor dat anderen volkomen onverwacht hun beloften niet nakomen en een alom als bona fide aangeprezen organisatie toch niet te vertrouwen blijkt te zijn. In die gevallen kun je rechtens de schuld voor de teleurstelling bij anderen leggen, al koop je daar niet zoveel voor.
Kinderen met teleurstellingen leren omgaan is zo eenvoudig niet. Het is zelfs de vraag of het überhaupt wel mogelijk is. Of anderen al dan niet vertrouwen zijn valt niet in ieder geval niet in een cursus te leren. De meeste mensen doen die know-how gaandeweg met vallen en opstaan op. Voor hen die dat talent nooit ontwikkelen valt te hopen dat zij na ervaren teleurstellingen blijmoedig de draad weer kunnen oppakken. Het is zeer de vraag of aan de ontwikkeling van die eigenschap in de opvoeding meer valt bij te dragen. Het lijkt erop dat veerkracht een veel problematischer begrip is dan teleurstelling.
Noot. Sinds een aantal Jaren neemt het zogeheten verwachtingsmanagement een hoge vlucht. De inrichting van verwachtingsmanagement gaat terug op de analyse van ‘teleurstelling’. Verwachtingsmanagement wordt aanbevolen in het kader van interpersoonlijke relaties, bedrijfsmanagement en marketing. Een mooi voorbeeld van verwachtingsmanagement is het middel dat ceo’s van grote bedrijven inzetten als de resultaten tegen vallen. Ze geven dan op voorhand een ‘winstwaarschuwing’ af.
Levering, B. (1988). De Taal van teleurstelling. Een proeve van analyse van gevoelstermen. In Waarden in opvoeding en opvoedingswetenschap. Pleidooi voor een uitdagende pedagogiek. Amersfoort: Acco, 112-134.
Levering, B. (1992). The Language of Disappointment: On the language analysis of feeling words. Phenomenology and Pedagogy. 10, 53-74. Zie: deze link
